Ridley Scott'ın Ortaya Çıkan Dune Senaryosu Cesur Vizyonu Gösteriyor

"Zayıf bir Dune filmi yapmak çok basit olurdu…" –Ridley Scott, South Bend Tribune, 1979

Bu hafta, David Lynch'in 1984'te 40 milyon dolarlık bir başarısızlık olan Dune filminin 40. yılını kutluyor; bu film, o zamandan beri sadık bir hayran kitlesi kazandı ve Denis Villeneuve'ün Frank Herbert'ın saygın romanından uyarladığı yakın tarihli iki bölümlü uyarlamadan farklı bir yere sahip. Mayıs 1981'de, Blade Runner ve Gladiator ile tanınan Ridley Scott projeden ayrıldıktan sonra, kendine özgü yönetmen Lynch, yapımcı Dino De Laurentiis için yönetmen olarak seçildi.

Yakın zamana kadar, Scott’ın De Laurentiis için yedi ay boyunca geliştirdiği vizyon hakkında çok az detay ortaya çıkmıştı. Şimdi, T.D. Nguyen sayesinde, Wheaton College’daki Coleman Luck arşivlerinde bulunan Rudy Wurlitzer’ın (Two-Lane Blacktop, Walker) Ekim 1980 tarihli 133 sayfalık taslağı gün ışığına çıktı.

1979’daki Alien’ın başarısından sonra Scott projeye katıldı; burada Herbert, Wired ve Inverse’ün belirttiği üzere, aşırı sadık ve sinematik olmayan, iki bölümlü bir senaryo yazmıştı. Scott birkaç sahneyi seçti ancak Pinewood Stüdyoları’nda ön yapım başlarken Londra’da Wurlitzer’ı tam bir yeniden yazım için görevlendirdi, açıkça Herbert ve Villeneuve’nün versiyonları gibi iki bölümlü bir destan niyetindeydi.

"Dune’ü uyarlamak en zorlu mücadelelerimden biriydi," dedi Wurlitzer, Prevue Magazine’e 1984’te. "Çalışılabilir bir taslak oluşturmak, senaryoyu yazmaktan daha uzun sürdü. Kitabın özüne sadık kaldık ama kendine özgü bir duyarlılık kattık."

"Lanet olası iyi bir senaryo yazdık," dedi Scott, Total Film’e 2021’de.

Scott’ın Dune’u birkaç nedenden dolayı çöktü: Kardeşi Frank’in ölümü, De Laurentiis’in ısrar ettiği Meksika’da çekim yapma isteksizliği, 50 milyon doları aşan bir bütçe ve Filmways’in Blade Runner projesinin cazibesi. Universal Pictures yöneticisi Thom Mount, Dağınık Bir Başyapıt – David Lynch’in Dune’u’nda şöyle dedi: "Rudy’nin senaryosu evrensel bir heyecan uyandırmadı."

Wurlitzer’ın yorumu, Herbert’ın destansı hikayesi için fazla hantal mıydı, yoksa bir stüdyo gişe filmi için fazla kasvetli, şiddetli veya politik miydi? Derinlemesine senaryo analizimiz, okuyucuların yargılaması için uzman görüşleri sunuyor.

Şimdi 87 yaşında olan Rudy Wurlitzer’a ulaşıldı ancak yorum yapamadı. Ridley Scott da detay vermeyi reddetti.

Daha Sert Bir Paul Atreides

Ekim 1980 taslağı, kavurucu çölleri ve beyaz tozun "kozmosa zarar veren kıyamet ordularına" dönüştüğü canlı bir rüya sekansıyla açılıyor, Paul’ün "korkunç amacını" öngörüyor. Scott’ın imzası olan görsel derinlik—"kuşlar ve böcekler çıldırmış bir hareketle spiral çiziyor" gibi satırlarda—senaryoda nabzı atıyor, onun eşsiz sanatını sergiliyor.

Scott, Total Film’e şöyle dedi: "Erken dönemde, yazarla yakından çalıştım, filmin estetiğini yazım sürecinde şekillendirdim."

Gölgeye dalan bir çöldeki bu vizyon, Caladan Kalesi’nin pencerelerine yağmur çarparken uyanan Paul Atreides’in rüyalarında ortaya çıkıyor. Timothée Chalamet’in canlandırmasından farklı olarak, bu Paul, uzun sarı saçlı 7 yaşında bir çocuk, Rahibe Ana’nın "kutu" testine giriyor. Jessica ile iç içe geçen korkuya karşı litaniyi söylemesi, onların psişik bağını ortaya koyuyor; yanan bir el ve soyulan deri görüntüleriyle—illüzyon olsa da canlı.

Sınavı geçtikten sonra, genç Paul, bir muhafızın elinden kılıcı almak için Ses’i kullanıyor, ardından bir savaşçının uyanıklığını test etmek için uyuyan Duncan Idaho’yu neredeyse öldürüyor, "vahşi bir masumiyet" sergiliyor.

"Wurlitzer’ın Paul’ü çarpıcı şekilde proaktif," diyor Jodorowsky’nin Dune’unun yapımcısı Stephen Scarlata. "Durumları kontrol ediyor. 7 yaşından 21 yaşına bir sıçrama, yoğun eğitimini gösteriyor, Duncan’ı geride bırakıyor. Lynch’in savunmasız Paul’ünü tercih ederim, onun belirsizliği gerilimi artırıyor, özellikle o ve Jessica’nın kaçışı sırasında."

21 yaşında, Paul usta bir kılıç ustası, "çarpıcı, karizmatik, asil." Beyaz saçlı ve sakallı Duncan, Jason Momoa’nın esprili tarzını yansıtıyor.

DUNCAN
Bir öğretmenin rolü, bir gün
öğrencisi tarafından geçilmektir.
(sırıtarak)
Ama rahatlamayın. Bu sadece bir
kilometre taşı. Daha ölümcül zorluklar
bekliyor. Şimdilik, iyice sarhoş olalım.

Düşmüş Bir İmparator

Sahne, Jessica’nın bir köprüden geçtiği bir kaya bahçesine kayıyor. Legendary’nin Spectral’iyle tanınan senarist Ian Fried, önemli bir bükülmeyi vurguluyor: "Jessica, beyaz çakıl taşlarını tırmıklayan bir bahçıvana bakıyor, sonra yağmur yağıyor ve bahçıvan yere yığılıp ‘İmparator öldü’ diye haykırıyor. Bu tüyler ürpertici, ama kitapta yok. Dune’un yoğun anlatısına yeni unsurlar eklemek hayranları heyecanlandırmayabilir."

Senaryo, Kaitain olmayan "İmparator’un İç Krallığı"na geçiyor; "Karlı Zirveler bir Mandala’yı çevreliyor, üç iç içe geçmiş kare duvar ve merkezde parlayan Altın Işık" ile. Yirmi Dört Büyük Ev, ruhu tabutunun üzerinde canlı enerjilerle taşınan İmparator için yas tutuyor. Hayalet bir İmparator, boş gözlü bir Medyum aracılığıyla konuşuyor ve evrensel karanlığı durdurmak için Arrakis’i Dük Leto Atreides’e miras bırakıyor.

Bu karanlık, Feyd-Rautha aracılığıyla Arrakis’in baharat görevlerini bölmeyi öneren Baron Harkonnen olarak ortaya çıkıyor, çekişmeyi önlemek için. Leto reddediyor. Lynch’in 1984 filmine neredeyse aynı bir replik beliriyor: "Baharatı kontrol eden evreni kontrol eder."

BARON
(DR. YUEH’ye)
Gitmeden önce bunu net bir şekilde kavra.
Dune’u yöneten Baharatı yönetir,
ve Baharatı yöneten Evreni yönetir.
Bensiz, Dük’ünüz güçsüzdür.

"Bu repliği hep Lynch’e atfederdim," diyor DuneInfo’dan Mark Bennett. "Bu De Laurentiis senaryosundan mı alındı, yoksa bağımsız olarak mı tasarlandı?"

Kozmosta Yol Bulma

Lynch’in filmine paralel olarak, Atreides’lerin Caladan’dan bir Lonca Heighliner’ıyla ayrılışı bir Navigator’u ortaya koyuyor: "uzun, insansı bir figür, yüzgeçli ayaklar ve geniş, zarsı ellerle, şeffaf bir kabukta yüzen, yabancı bir denizdeki balık gibi, tamamen mavi gözlerle." Navigator bir hap yutar, komaya girer ve "Mühendisler"e melodik tonlamalarla rotayı çizer, Scott’ın Prometheus’unu anımsatıyor.

Fried ekliyor: "Navigator’u göstermek dahiyaneydi. Villeneuve’ün bunu atlaması hayal kırıklığı—kaçırılmış bir fırsat."

Atreides’ler Arrakis’e varır, burada Arakeen kalesi—karanlık odalar ve büyük şömineler—Scott’ın Legend’ını hatırlatıyor. Kılıçlar ve feodal sadakatle ortaçağ tonu, Scott’ın eşzamanlı fantastik Tristan ve Isolde çalışmasıyla uyumludur. Bir hava istasyonunda, Liet Kynes, Chani’yi tanıtıyor, baharat madenciliğinin ekolojik zararını vurgulamak için parçalanmış yaratıkları sergiliyor. Chani, bir solucan fabrika gemisine saldırırken, Blade Runner’ın şehir manzaralarına benzer dumanlı bacalarla, çöldeki Ornithopter gezisine katılıyor.

Garip bir şekilde üç memeli Shadout Mapes, Jessica’ya bir krisbıçağı hediye ediyor. Dışarıda, Arakeen’in "sefil gettoları" keskin sınıf ayrımlarını ortaya koyuyor, susuz vatandaşlar su için yalvarıyor, The Battle of Algiers’ten ilham alınmış.

Yeni bir aksiyon sahnesinde Paul ve Duncan, bir Harkonnen ajanını bir ticaret noktasına kadar kovalıyor, 80’ler tarzı bir bar kavgasını tetikliyor. Duncan, Conan gibi bir balta kullanıyor, Paul ise boğaza kesin bir vuruşla öldürüyor.

DUNCAN baltayı kapar.

DUNCAN
(incelerken)
Kaba bir silah.
Zayıf dengeli, ama iş görür.

Bileğinin bir hareketiyle, demir çubukla ilerleyen
İRİ BİR ADAM’a fırlatır. Balta onu ikiye böler.

"Bu, Burt Reynolds kavgası gibi hissettiriyor," diyor Scarlata. "Paul’ün erken yenilmezliği, büyümesi ve hayatta kalmasının gerilimini baltalıyor."

Burada, bir kaçakçı pazarında yalnız bir Harkonnen’ı kellesini uçuran kararlı bir Fremen lideri Stilgar’la tanışıyorlar.

Baron’un İhaneti

Blink eden bir böcekle işaret alan Dr. Yueh, Paul’le dokunaklı bir an paylaşır ve onu Arakeen’in sokaklarına gönderir. Paul, evsiz bir çocuğu takip ederek bir Fremen Baharat İni’ne girer, mavi baharat buharını soluyarak henüz doğmamış kız kardeşi Alia’nın "Maud’Dib" diye haykırdığı vizyonları tetikler. Tuhaf bir çöldeki bir çukurda, Yaşlı Bir Kadın kırmızı bir top ve küçük bir kum solucanını denetler; Paul, mudralarla hipnotize eder ve onu bir deniz kabuğuna yerleştirir.

Satrançta Thufir’i zehirledikten sonra, Yueh kaledeki kalkanı devre dışı bırakır, beş dört ayaklı Harkonnen Ölüm Komandosu’nun sızmasına izin verir. Sokaklardan dönen Paul, yarasaya benzer, kobra başlı bir Avcı-Arayıcı ile karşılaşır. Jessica içeri girerken, o tek bir darbeyle kafasını uçurur.

"Organik Avcı-Arayıcı ilgi çekici," diyor Scarlata. "Jodorowsky’nin versiyonunu hatırlatıyor, burada bir bombalı yaratık. Paul nabzını yavaşlatıyor, onu etkisiz hale getiriyor ve patlayıcıyı pencereden atıyor."

Leto birkaç Komando’yu devirir, ancak Yueh onu dartla vurur. Duncan zehirlenmiş Dük’ünü kurtarır ama Yueh tarafından bıçaklanır, onu ikiye böler. Yueh’un tek amacı hayatta kalmaktır, Baron’un panzehirine ihtiyaç duyar. Jessica, Leto’nun ağzına zehirli gaz kapsülü yerleştirir, vedalaşmadan önce. Duncan, Sardaukar’la savaşırken ölür, Paul ve Jessica’nın Ornithopter ile kaçışına olanak tanır. Bir Harkonnen taşıyıcısı, düşen 20 Atreides’i ezer, sert, R-dereceli şiddette.

Çöl Sınavları

Paul ve Jessica’nın çöl uçuşu korkutucu, G-kuvvetleri yüzlerini çarpıtıyor. Kanat çarpınca düşerler, kum araçlarını aşındırır. Kapüşonlu ve ağız filtreli Stillsuit’lerle Fremenleri ararlar. Villeneuve’ün filmine benzer şekilde, Paul bir kum solucanıyla korkusuzca yüzleşir.

Önceki taslaklardaki Paul-Jessica ensest ipucu, Herbert ve De Laurentiis’i öfkelendirdi, kaldırılması talep edildi.

"Ensest bir film istedi!" dedi Herbert, The Sacramento Bee’ye 1982’de. "Hayran tepkisini hayal edin!"

Wurlitzer, Prevue’ye şunu itiraf etti: "Paul ve Jessica arasında bir Oidipus dinamiği keşfettim, Paul’ün kahramanlığını artırmak için sınırları zorladım. Bu, hikayenin merkeziydi."

Kaldırılmış olsa da, Paul ve Jessica’nın bir kumulda kaydığı, iç içe geçtiği, malzemeleri kaybettiği bir sahne kalır. Dev bir solucan karkasında bir mağarada sığınırlar. Şafakta, Stilgar’ın Fremenleri bir Kum Kızağı’yla gelir. Jamis, Paul’e düello teklif eder, Paul kabul eder. Chani değil Jessica, ona savuşturma konusunda tavsiyede bulunur, krisbıçağı verir, hayran kalmış Fremenlere onu Lisan al-gaib ilan eder.

Solucan karkasında yapılan düello hızlı ve vahşidir. Paul, Jamis’i öldürür, onun için ağlar ve Fremenler gözyaşlarına hayran kalır, Lynch’in kesilmiş sahnesini yansıtır. Baharat töreninde Paul, Maud’Dib adını kazanır. Lisan al-gaib’in kurgusal kökenlerini bilen Kynes, Arrakis’in dönüşümünü hızlandırmak için destekler. Paul, Jamis’in dul eşi Chani’yle evlenir; Chani, kısa bir yasın ardından onu ve Jessica’yı kabul eder, kocasının suyunu kabileye sunar.

Fremenler, kabileleri Paul’ün arkasında birleştirmek için tuz düzlüklerini geçen bir trimaran olan Sundancer’a biner. Kynes’in Paul’e yakın kalması için teşvik ettiği Chani, Jessica hakkındaki huzursuzluğunu gizler. Paul, Chani’den sarsılmaz sadakat talep eder.

PAUL
Tam bir sadakat arıyorum, hatta
anlayamadığın şeyler için bile.

CHANI
Amacını paylaşarak, hiçbir şey
saklamıyorum.

"Gerçek bir lider tamamen erdemli değildir," dedi Wurlitzer 1984’te. "Hareketlidir, bazen acımasızdır, daha büyük amaçlara hizmet eder. İsa bile tapınak tüccarlarını kovdu."

"Paul burada kusursuz bir Mesih gibi hissediyor," diyor Fried. "Bağ kurması zor, neredeyse baş kahraman değil."

Zirve, üç memeli, erkek cinsel organlı bir Şaman’ın liderliğinde bir Hayat Suyu ritüeli içeriyor; nöbet geçiren bir yardımcının dansı, 10 metrelik bir kum solucanını çağırır. Solucan bir su hendeğinde ölür, suyu maviye çevirir. Jessica içer, aurası Rahibe Ana ile birleşir, hayatta kalarak yeni Rahibe Ana olur. Paul, Jessica ve Chani, Fremenlerin Mesih olarak gördüğü Paul’ün önünde kraliyet üçlüsü olarak durur. Senaryo, Jessica’nın siyah bir pelerinle bir thumper’la kum solucanını çağırdığı, Paul’ün yaklaşan yolculuğunu ima eden—Herbert’ın 1980’de The Vancouver Sun’da belirttiği üzere sevdiği anla—biter.

Miras ve Yansıma

Herbert’ın Dune’u karizmatik liderlere karşı uyarır, Lynch’in atladığı ancak Villeneuve’ün kucakladığı bir tema, Dune Messiah planlarıyla. Wurlitzer’ın senaryosu, Paul’ü kendinden emin bir diktatör olarak sunar, Chani ve Kynes kendi amaçları için destekler. Star Wars ve Alien sonrası tasarlanan bu senaryo, ekoloji ve sömürüyü ele alan sert, R-dereceli bir bilimkurgu destanı hedefledi, belki de Zack Snyder’ın Watchmen’ı gibi zamanı için fazla iddialıydı.

Scott, Tribune’e 1979’da şöyle dedi: "Bilimkurgu uzun süre yeraltındaydı, ancak Dune 10 milyon kopya sattı."

Senaryo görsel ilişkilere öncelik verir: Kynes ve Chani erken etkileşime girer, Chani Paul’le daha önce tanışır ve Leto, Baron’la doğrudan yüzleşir. İmparator’un ölümü, entrikası değil, kaosu yönlendirir, anlatıyı sadeleştirir. Gurney ve Rabban yoktur, ancak Kynes öne çıkar.

Lynch’in erken taslağı, Paul ve Jessica’nın yanan bir Arakeen’den kaçarak intikam yemini etmesiyle bitti. Wurlitzer’inki Hayat Suyu ritüeliyle, zaman sıçraması öncesi kapanır. Villeneuve, ilk filmini Paul/Jamis düellosuyla dengeledi.

Senaryonun karanlık, olgun tonu muhtemelen stüdyoları uzaklaştırdı, Lynch’in versiyonu karşılaştırıldığında ana akım göründü.

"Dune hayranlarını memnun etmezdi," diyor Mark Bennett. "Fazla özgürlük ve Herbert’ın gerçekçi romanına uymayan aşırı ‘sihir.’ İkinci yarı olmadan çözüm belirsiz—belki bir gerilla savaşı, Paul’ün Feyd ile düellosu ve İmparator oluşu."

Senaryonun mirası, Giger Müzesi’nde bulunan H.R. Giger’in fallik kum solucanı ve iskelet Harkonnen mobilyalarını içerir. Çekim yapması planlanan Vittorio Storaro, daha sonra 2000’deki Frank Herbert’ın Dune’u mini dizisini çekti. Scott ve De Laurentiis, 350 milyon dolar kazandıran Hannibal’de işbirliği yaptı. Bu senaryonun yankıları, ihanet, anne-oğul bağları ve ezilenleri kazanan gizli bir varis temalarıyla Gladiator II’de görülüyor.

Scott’ın "Herbert’a güçlü bir yorum" dediği Wurlitzer’ın senaryosu, romanın ekolojik, politik ve manevi temalarını benzersiz bir şekilde dengeler. Lynch maneviyatı vurguladı; Villeneuve, liderliğin tehlikelerini.

"Ekoloji bu senaryoya sorunsuzca dokunmuş," diyor Fried. "Baharat madenciliğinin sonuçlarını yansıtan temel bir anlatı sürücüsü, ağırbaşlı olmadan. Karakterlerin motivasyonları daha net."

Dune 60. yıldönümüne yaklaşırken, çevresel çöküş, otoriterlik ve uyanış temaları hayati önemde kalıyor. Belki gelecekte bir film yapımcısı, Scott’ın ekolojik kalbi vurgulayan vizyonunu yeniden ziyaret eder.